woensdag 28 oktober 2009

Alain Claude Sulzer | Ein perfekter Kellner

Alain Claude Sulzer - Ein perfekter Kellner Roman. Zürich, Edition Epoca, November 2004 (2), 219 pagina's

Die Geschichte beginnt in den dreißiger Jahren im vornehmen Parkhotel bei den Giessbachfällen hoch über dem Brienzersee im Berner Oberland. Erneste arbeitet als Kellner und soll den Neuankömmling Jakob unterweisen. Sie verlieben sich ineinander. Doch dann stellt Erneste fest, daß Jakob ihn betrügt; schließlich verlässt er ihn für einen älteren, zahlungswilligen Mann, einen berühmten Schriftsteller. Tief verletzt geht Erneste seinen Weg und wird überraschend nach Jahrzehnten von seiner Lebensliebe um einen dreisten Gefallen gebeten.
Alain Claude Sulzer hat ein stilistisch schnörkelloses Werk geschaffen: ein Lesebuch über die große Liebe und den Verrat.


Na Lange-Müllers roman Böse Schafe, over een heteroseksuele liefde die tot mislukken gedoemd is, volgt binnen een maand deze roman, over een homoseksuele relatie die eveneens slecht afloopt. Er is nog een tweede overeenkomst tussen beide boeken: de geschiedenis van de twintigste eeuw speelt, weliswaar op de achtergrond, een belangrijke rol. Bij Lange-Müller is dat de val van de Berlijnse muur, bij Sulzer de dreiging van de Tweede Wereldoorlog.

Sulzer beschrijft twee periodes in deze roman: ongeveer een jaar vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, waarin de bescheiden, altijd correcte kelner Erneste zijn grote liefde Jakob leert kennen en door hem wordt verlaten, en een periode van een aantal weken, waarin Erneste brieven ontvangt van diezelfde Jakob met de opdracht op geld los te praten bij de schrijver voor wie Jakob hem heeft verlaten. Saillant detail: de schrijver Klinger lijkt te zijn gebaseerd op Thomas Mann.

Deze twee verhaallijnen wisselen elkaar af, waardoor de omvang van de tragiek van Ernestes liefde voor Jakob steeds duidelijker én pijnlijker wordt voor Erneste, en de lezer. Dan blijkt dat de woorden van de binnenflap - ein Lesebuch über die große Liebe und den Verrat - precies juist zijn.

Sulzers Ein perfekter Kellner is een bijzondere roman. Het ontbreken van overbodig aandoende dialogen en beeldspraak kwam me na Caesarion bijna als een verademing voor. Dat de schrijver dan ook nog eens een spannend en verrassend eind in petto blijkt te hebben, maakt dit boek een echte aanrader voor een verregende zondagmiddag. Lees je het boek liever in het Nederlands, dan kan dat. De Nederlandse vertaling heet Een volmaakte kelner.

flickr

zaterdag 24 oktober 2009

Tommy Wieringa | Caesarion

Tommy Wieringa - Caesarion. Amsterdam, de Bezige Bij, 2009, 366 pagina's.

Ludwig Unger komt voort uit het huwelijk van twee beroemdheden, en was voorbestemd van hun beider talenten de vermenigvuldiging te zijn. De zoon van Julius Caesar en Cleopatra werd ook Caesarion genoemd, kleine Caesar. Het is ook de koosnaam die Ludwig Unger van zijn moeder krijgt. Met haar woont hij op een eroderende klif in Oost-Engeland. Na iedere winter is de zee hun huis dichter genaderd, net zo lang tot het vergaat. Een odyssee begint.
Caesarion is een geschiedenis over schoonheid en verval, over de knellende band tussen moeder en kind, hun trouw en ontrouw, en ten slotte, wanneer deze dingen zijn verteld, over het belang jezelf ten offer te brengen.


In de popmuziek valt het niet mee om een bewierookt debuutalbum te overtreffen. Voor Wieringa zal het evenmin makkelijk zijn geweest om na het enorme succes van Joe Speedboot een nieuwe roman te schrijven. Ook al was Joe Speedboot natuurlijk niet Wieringa’s debuutroman, de verwachtingen waren natuurlijk even hoog gespannen.

Ja, ook ik verwachtte veel van deze nieuwe roman. Joe Speedboot en Ik was nooit in Isfahaan had ik immers met heel veel plezier gelezen. Toch ben ik er nu, na bij een maand, nog steeds niet uit wat ik nu precies van Ceasarion vind.

Ik had moeite om me met de hoofdpersoon, Ludwig, te identificeren. Dat hij maar in de buurt van zijn moeder blijft rondhangen, terwijl hij niet kan omgaan met het werk dat ze verricht, vond ik ronduit irritant. Dat ze borstkanker krijgt, is een mooi ironische vondst van de schrijver, te meer omdat de verhouding van Ludwig tot zijn moeder en die van zijn moeder tot haar Groningse familie zich eindelijk normaliseert. Dan heb je alleen al wel een hele roman achter de kiezen en draait het verhaal uit op een pleidooi tegen kwakzalverij!

In Ik was nooit in Isfahaan werd ik geraakt door de Wieringa’s stijl: met een paar precieze woorden, hooguit een paar zinnen schetst hij daarin de atmosfeer van een stad of streek. In deze roman gebruikt Wieringa heel veel beeldspraak. Dat zijn soms rake beelden, maar soms ook beelden die ik met gekromde tenen las.

Al die beeldspraak en de talloze verhaallijnen en ideeën maken dit een bijzonder drukke roman, waarin ik de weg toch wel een beetje kwijt ben geraakt. Tekenend is dat nu na een maand niet de hoofdpersonen met het dierbaarst zijn, maar een ander personage: de man die in zijn eentje en zonder de steun van de gemeenschap die hij probeert te redeen de erosie van het klif in Oost-Engeland tegen wil gaan.

Tommy Wieringa | Ga niet naar zee
Tommy Wieringa | Alles over Tristan
Tommy Wieringa | Ik was nooit in Isfahaan

Tommy Wieringa op Wikipedia
Tommy Wieringa

flickr

donderdag 15 oktober 2009

Svetlana Alexievich | Zinky Boys

Svetlana Alexievich - Zinky Boys Soviet Voices from a Forgotten War. London, Chatto & Windus, 1992, 197 pagina's. Oorspronkelijke Russische titel Цинковые мальчики (Cinkovye mal'chiki), vertaald door Julia en Robin Whitby.

From 1979 to 1989, a million Soviet troops and thousands of civilian conscripts were engaged in a war the State denied was taking place. Of the estimated 50,000 casualties, the ones who came home in zinc boxes (the 'Zinky Boys') were often the luckiest, and thousands more were wounded in ways no statistics record. Yet since 1989, a radically altered Soviet society has continued to reject the memory of war and the many lives that were lost. Not for nothing is the Afghanistan war known as 'the Soviet Vietnam'.

A book which created controversy and outrage when it was first published in the USSR, Zinky Boys is not about the politics of war, but about the people it affected. Officers and men, nurses and prostitutes, mothers whose children will never come home and children who no longer know what 'home' is, describe the beauty of Afghanistan and the brutal army bullying, the shops full of Western goods and the lack of basic equipment, the killing and the mutilation... Brash of baffled, defeated or defiant, each voice contains a note of anger - the anger of those whose innocence has been taken away.

Presenting to us the words of these women and men without judgement - their confusions and contradictions as revealing as their honest self-assessments - Svetlana Alexievich has produced a unique, sometimes harrowing, but unforgettably powerful insight into the realities of war, both in Afghanisan itself and in today's turbulent Soviet society.


Alexievich laat in dit boek, na fragmenten over de oorlog in Afghanistan uit haar eigen dagboek, een bijna eindeloze stoet dienstplichtige soldaten en beroepsmilitairen, burgerpersoneel en nabestaanden van deze drie categorieën aan het woord over wat zij hebben beleefd tijdens de bezetting van Afghanistan door de Sovjet-Unie.

Het zal niet moeilijk zijn om je voor te stellen dat het lezen van dit boek je niet in de koude kleren gaat zitten. Ieder verhaal wordt gekenmerkt door tragiek, of de verteller nu een bewuste keuze maakt om in Afghanistan te dienen of daartoe door omstandigheden (dienstplicht of druk vanuit communistische jeugdorganisatie Komsomol om 'de communistische plicht' te vervullen) is gedwongen.

Wrang is het om te lezen dat de oorlog lange tijd geheim moest worden gehouden. Gesneuvelde militairen en burgers kwamen in zinken kisten thuis die niet geopend mochten worden en er mocht bij hun begrafenis, of daarna, op geen enkele manier naar het land Afghanistan worden verwezen. Nabestaanden spreken daar verbitterd over. Ook zijn zij verbitterd omdat bekend is dat de betreurde zoon, man, vrouw of dochter vaak niet in die zinken kist lag.

Even wrang is het gevoel van onbegrip en soms ook onverschilligheid waarmee zij die wel levend terugkwamen thuis werden begroet, zeker als onder de glasnost wel wordt gesproken over de oorlog en de publieke opinie deze als onnodig begint te bestempelen. Net als de Amerikaanse veteranen werden Afghanistanveteranen er vervolgens van beschuldigd te hebben deelgenomen aan een vuile oorlog, en werden zij als moordenaars gezien.

In dat kader is dit boek bijzonder. De betrokkenen komen aan het woord zonder dat zij door de interviewster worden onderbroken. Zij spreekt evenmin een oordeel uit over wat zij zeggen. Alexievich heeft natuurlijk wel invloed op de verhalen gehad doordat zij beslist heeft wat wel en wat niet werd opgenomen. Het boek wekt toch een indruk van onafhankelijkheid en dat was in 1990, toen dit boek voor het eerst in de Sovjet-Unie verscheen, echt bijzonder.

Tot slot: ik heb met verbijstering een citaat uit een artikel in de Pravda van 7 februari 1989 gelezen, waarin bij de terugtrekking van het Sovjetleger uit Afghanistan de balans na 10 jaar oorlog werd opgemaakt. Het Sovjetleger had volgens dat artikel veel goed werk verricht, zoals het bouwen of herstellen van honderden scholen, maar ook meer dan dertig ziekenhuizen, vierhonderd flats and vijfendertig moskeeën. Er lijkt in twintig jaar niet zoveel te zijn veranderd.

flickr

dinsdag 13 oktober 2009

Knut Nærum | Glad ijs

Knut Nærum - Glad ijs. Breda, De Geus, 2004 (2), 288 pagina's. Oorspronkelijke Noorse titel: Krig!, vertaald en bewerkt door Paula Stevens. 2004 (1, Nederlands), 2003 (Noors).

De Noorse auteur, schaatsfanaat en stand-up comedian Knut Nærum (1961) ergerde zich aan het politieke spel dat gespeeld werd om de oorlog tegen Irak voor het grote publiek te rechtvaardigen. In deze satirische roman laat hij zien hoe de manipulatie van de publieke opinie werkt.

Tijdens de Europese Kampioenschappen all round van 2005 in Herenveen valt een Noorse schaatser in de beslissende rit op de tien kilometer. In een reflex grijpt hij naar de enkel van zijn Nederlandse tegenstander, die ook tegen het ijs gaat en zo het begeerde kampioenschap verspeelt. Maar was het een reflex of is er sprake van opzet?
Met deze scène in het Thialf-stadion begint een reeks gebeurtenissen die uiteindelijk leidt tot oorlog tussen Noorwegen en Nederland.
Met in willekeurige volgorde: Ard Schenk, Rintje Ritsma, Gianni Romme, Johan Cruijff, Teach-In, Mart Smeets, Jan Peter Balkenende, Herman Brood, George Baker, koningin Beatrix, Vengaboys, Wim Sonneveld en vele, vele anderen.


Op zich is het een interessant idee, door middel van satire aantonen hoe je de publieke opinie klaar kunt maken voor een oorlog, terwijl iedereen zegt dat er natuurlijk alleen maar naar vrede wordt gestreefd. Nog interessanter is het dat Nærum daarbij Nederland als vijand kiest.

Ik vind Glad ijs geen geweldig boek. Nærum voert erg veel personages op in nog geen 200 pagina’s, die je vooral door dialogen moet leren kennen. Ik had nogal wat moeite om de personages uit elkaar te houden en de onderlinge verhoudingen te onthouden. Het personagelijstje aan het begin van het boek – niet op alfabetische volgorde – hielp daar niet erg bij. Ook vond ik veel dialogen niet prettig lezen. Of dat aan de schrijver of de vertaalster ligt, kan ik natuurlijk niet beoordelen.

Eerlijk gezegd heb ik niet vaak moeten lachen om deze satire, op de stukjes na waarin Nærum Åsne Seierstad pariodeert. Seierstadt is de auteur van De boekhandelaar van Kabul. In deze satire schrijft zij zogenaamd stukjes over haar verblijf bij een Amsterdams gezin, waarbij 'typisch Nederlandse dingen' worden uitvergroot, zoals euthanasie, drugsgebruik of het homohuwelijk. Interessant vond ik het hoofdstukje waarin een Noorse taalpurist pleit voor het bestrijden van Nederlandse invloeden op het Noors.

Toch zette het boek me wel aan het denken. Nærum toont aardig overtuigend aan dat het niet moeilijk hoeft te zijn om de publieke opinie naar je hand te zetten – of het nu gaat om het zwart maken van een heel land, een bevolkingsgroep of een individu. En dat is iets waar we allemaal dagelijks mee te maken hebben, al lezend in de krant of kijkend naar het journaal. Je zou het boek daarom kunnen zien als een advies om dat wat je leest en hoort te allen tijde kritisch te beschouwen, zoals Joris Luyendijk dat met zijn Het zijn net mensen op een journalistieke manier deed.

flickr

zondag 11 oktober 2009

Arnon Grunberg | Karel heeft echt bestaan

Arnon Grunberg - Karel heeft echt bestaan Over het werk van Karel van het Reve. Amsterdam, Van Oorschot, 2008. 30 pagina's.

'Zowel Karel de ontmaskeraar als de Karel de bewonderaar, is nog altijd onmisbaar. Zijn naam moet niet af en toe opduiken in een column, zijn werk moet opnieuw kritisch worden gelezen.'
Arnon Grunberg


Een hartverwarmend kort betoog waarmee Grunberg het werk van Van het Reve aanprijst bij hen die er nog niet mee bekend zijn. Dat het in boekvorm is uitgekomen heeft ongetwijfeld een commerciële oorzaak: sinds 2008 geeft Van Oorschot het Verzameld Werk van Van het Reve uit. Maar, dat mag de pret niet drukken.

Arnon Grunberg | Grunberg de wereld rond
Arnon Grunberg | Kamermeisjes & Soldaten
Arnon Grunberg | Tirza

Arnon Grunberg (Engels)
Arnon Grunberg op Wikipedia (Engels)

Karel van het Reve op Wikipedia
Karel van het Reve

flickr

Дина Рубина | Синдикат

Дина Рубина - Синдикат. Москва, Эксмо, 2008, 539 страниц.
(Dina Rubina - Sindikat. Mosvka, Eksmo, 2008, 539 bladzijden)

Безумная карусель современной жизни огромного мегаполиса; постусторонняя организация, цель деятельности которой - выращивание фантомных "проектов" вроде неутомимого поиска затерянных в веках израильских колен; хоровод прохиндеев, идиотов, романтиков, торгашей и пророков... Страны и города, любовь и смерть, жизнь прошлая и безогляндый бег в будущее...
В фокусе этой трагически смешной и уморительной грустной книги - изумленный взгляд одинокого человека на сегодняшний мир.
Дина Рубина


De ondertitel van deze roman, роман-комикс (roman-komiks) betekent letterlijk 'roman-stripboek'. Daarmee geeft Rubina zelf aan hoe zij het genre van dit boek ziet. Het behoort volgens haar zowel tot de 'hoge' (de roman) als de 'lage' (het stripboek) literatuur.

In overdrachtelijke zin word je met dit boek een strip in woorden voorgeschoteld in de vorm van een roman. Ieder hoofdstuk bestaat uit een aantal korte stukjes, alsof je verschillende series tekeningen bekijkt in een stripboek, waarbij iedere alinea voor één tekening staat. Rubina zorgt voor samenhang door een aantal regelmatig terugkerende elementen: eigen dagboekfragmenten, de mopjes die een van de personages steevast vertelt als het gesprek te ingewikkeld wordt, uitgeschreven teksten van telefoontjes die de Israëlische organisatie waarvoor Rubina werkt van verschillende Russen ontvangt.

Rubina behandelt in dit boek een periode van drie jaar waarin zij als vertegenwoordiger van de culturele tak van een Israëlische organisatie opnieuw in Rusland verbleef. Opnieuw, omdat Rubina eerder vanuit Rusland naar Israël is geëmigreerd. Rubina beschouwt, inmiddels buitenstaander geworden, de veranderingen die de Russische samenleving heeft doorgemaakt in haar afwezigheid. Ook beschrijft ze de manier waarop de Israëlische vertegenwoordigers stand proberen te houden in het land waar zij verblijven en hoe de situatie zich in haar nieuwe vaderland ontwikkelt in haar afwezigheid.

De situaties die ze beschrijft eindigen nogal eens kolderiek. Vaak moest ik uitbundig lachen, maar regelmatig is er toch ook een wrange ondertoon. Dat laatste geldt als er gesproken wordt over antisemitisme in Rusland, maar ook als er over de vele bomaanslagen in Israël wordt gesproken, waarvan de schrijfster zelf ook slachtoffer wordt.

Met de eerste 150 bladzijden van deze roman had ik het moeilijk. Door het enorme aantal personages en alle korte stukjes had ik wat moeite om een rode draad te ontdekken, of om aan te voelen wat de bedoeling van dit boek was. Die eerste 150 bladzijden vielen samen met onze vakantie, een drukke week waarin we geprobeerd hebben zoveel mogelijk te bekijken. Wellicht verklaart dat waarom het lezen zo moeizaam ging.

Toen we eenmaal op weg naar huis waren en ik me een stuk minder druk maakte, greep het boek me wel. Alsof ik open moest staan voor het bijzondere genre dat Rubina heeft gekozen en alsof ik me eerst moest realiseren hoe bijzonder het is dat Rubina van oorsprong uit Rusland komt en zij dus als het ware weer even 'thuis' is, ook als is dat huis totaal verbouwd.

Дина Рубина | Белая голубка Кордовы
Дина Рубина | На солнечной стороне улицы
Дина Рубина | Почерк Леонардо

Dina Rubina (Russisch)
Dina Rubina op Wikipedia (Engels)

flickr

maandag 5 oktober 2009

David Leavitt | The Indian Clerk

David Leavitt - The Indian Clerk. London, Bloomsbury, 2007. 485 pagina's.

On a January morning in 1913, G.H. Hardy - eccentric, charismatic and, at thirty-seven, already considered the greatest British mathematician of his age - receives a mysterious envelope covered with Indian stamps. Inside he finds a rambling letter from a self-professed mathematical genius who claims to be on the brink of solving the most important mathematical problem of his time. Some of his Cambridge colleagues dismiss the letter as a hoax, but Hardy becomes convinced that the Indian clerk who has written it - Srinivasa Ramanujan - deserves to be taken seriously.

Aided by his collaborator, Littlewood, and a young don named Neville who is about to depart for Madras with his wife, Alice, he determines to learn more about the mysterious Ramanujan, and, if possible, persuade him to come to Cambridge. It is a decision that will profoundly affect not only his own life, and that of his friends, but the entire history of mathematics.

Based on the remarkable true story of the strange and ultimately tragic relationship between an esteemed British mathematician and an unknown - and unschooled - mathematical genius, and populated with such luminaries as D.H. Lawrence, Bertrand Russell, and Ludwig Wittgenstein, The Indian Clerk fashions from this fascinating period an exquisitely and utterly compelling story about the fragility of human relationships and our need to find order in this world.


Ik sta met gemengde gevoelens tegenover deze roman. Ik lees het werk van Leavitt al zo’n twintig jaar met plezier. Nadat ik een aantal lovende recensies had gelezen, was ik dan ook blij dat het eindelijk mijn beurt was om deze roman in de bibliotheek op te halen. Ik begon twee weken voor onze vakantie in dit boek te lezen, zodat ik voldoende tijd zou hebben om het voor ons vertrek uit te lezen.

Het is me niet gelukt om voor ons vertrek uit te lezen. Dat komt niet doordat het een slecht boek is. Integendeel, het is een bewonderenswaardige roman, waarin Leavitt een historisch gegeven heeft aangevuld met zaken die aan zijn eigen fantasie ontsproten zijn, waarin hij veel aan de lezer zelf overlaat. De roman is zo geschreven, dat ik op een gegeven moment het gevoel had dat ik een Engelse roman las die daadwerkelijk in de eerste helft van de twintigste eeuw was geschreven, in plaats van in een roman die door een Amerikaan aan het begin van deze eeuw is geschreven.

De verhoudingen tussen de verschillende personages worden bijzonder boeiend beschreven. Zo zal de scene waarin Mrs Neville en Hardy’s zus Gertrude in een gesprek hun krachten meten en waarin Mrs Neville als winnaar uit de strijd probeert te komen door Gertrude Hardy te vragen haar haar glazen oog te laten zien me lang bijblijven. De inburgeringscursus die Mrs Neville Ramanujan geeft als hij eenmaal in Cambridge is aangekomen vormde voor mij een hilarisch hoogtepunt van deze roman.

Verder speelt een groot gedeelte van de roman tijdens de Eerste Wereldoorlog. In Nederland wordt in de literatuur om begrijpelijke redenen veel minder aandacht aan deze oorlog besteed dan aan de Tweede Wereldoorlog. Ik vond ’t erg interessant om te zien wat het effect van de Eerste Wereldoorlog op het dagelijkse en het academische leven in Engeland heeft gehad.

Wat heeft me dan toch gehinderd bij het lezen? Dat zijn al die uitweidingen over het wiskundige werk dat Hardy, Littlewood en Ramanujan samen en onafhankelijk van elkaar verrichten. Dat is echt niet aan mij besteed, en al helemaal niet in het Engels. Ik heb een moment overwogen de Nederlandse vertaling uit de bibliotheek te halen, maar dat heb ik niet gedaan omdat ik er niet van overtuigd was dat het daar beter van zou worden.

David Leavitt op Wikipedia

flickr