Dave Eggers | Wat is de Wat

Dave Eggers – Wat is de Wat: De autobiografie van Valention Achak Deng. Lebowski, 2009, 447 pagina’s. 2006 (1, Verenigde Staten).
Oorspronkelijke Engelse titel: What is the What, vertaald door Wim Scherpenisse en Gerda Baardman.

Wat is de Wat is het verhaal van Valentino Achak Deng, een jongen die een vluchteling wordt in het door oorlog verscheurde Zuid-Soedan. Zijn reis, van bijna bijbelse proporties, brengt hem in contact met vijandelijke soldaten, rebellen, hyena’s en leeuwen, ziekte en hongersnood, en de dodelijke murahaleen – dezelfden die op dit moment Darfur teisteren. Het biedt een onthullend en ontluisterend portret van een land in staat van bloedige oorlog, en van een jongen die van de ene in de andere onwerkelijke situatie wordt gekatapulteerd.

Wat is de Wat is spraakmakend, opwindend en herhaaldelijk hartverscheurend – een onmisbaar boek.


Afgelopen zomer haalde de strijd in Soedan het nieuws. Nadat begin dit jaar de bevolking in een referendum was geraadpleegd, werd op 1 juli 2011 de onafhankelijke Republiek Zuid-Soedan uitgeroepen. In de weken na het uitroepen van de zelfstandigheid volgende nog een krantenartikel hier of een nieuwsitem daar, maar inmiddels is het weer net zo stil rond Soedan en Zuid-Soedan als daarvoor. Die stilte doorbreken, aandacht vragen voor wat er in dat land (of inmiddels die landen) aan de hand is, dat is wat Dave Eggers en Valentino Achak Deng voor ogen stond met dit boek.

Die opzet is wat mij aangaat geslaagd. Ik wist wel over de problemen in Darfur, maar dat de problemen grootschaliger zijn en al veel langer duren, dat was mij tot nog toe niet bekend. Omdat het leven en lot van Valentino Achak Deng zo beïnvloed wordt door de gebeurtenissen in Soedan en de regio waarin Soedan zich bevindt, dringt de toestand meer tot je door dan je lief is.

De ondertitel van het boek luidt De autobiografie van Valentino Achak Deng. Als ik het me goed herinner, heeft Deng zijn geschiedenis verteld aan Eggers, die het vervolgens tot een roman heeft omgevormd. Eggers gebruikt als vorm een raamvertelling: in het heden vertelt hoofdpersoon Deng, inmiddels volwassen en tot de Verenigde Staten toegelaten als vluchteling, hoe hij als kind op drift raakt, nadat zijn geboortedorp meerdere keren wordt aangevallen. Er volgt een verschrikkelijke odyssee te voet, vol ontberingen die je niemand toewenst en de angst om de dood van zijn familie, gevolgd door en een uitzichtloos bestaan in verschillende vluchtelingenkampen, tot dan eindelijk het onwaarschijnlijke gebeurt: Deng mag zich in de Verenigde Staten vestigen. Een droom komt uit. Het leven in de Verenigde Staten blijkt echter al snel evenmin makkelijk te zijn.

Ik heb het moeilijk gehad met dit boek. Zo heb ik erg moeten wennen aan de de stijl, de taal van het boek. Ik las de Nederlandse vertaling, waardoor ik niet kan beoordelen of de vertaling naar het Nederlands hiervan de oorzaak is, of dat dit is hoe Eggers schrijft, of hoe Deng praat. Ik heb meerdere keren op het punt gestaan het boek weg te leggen. Dat de beschreven gebeurtenissen zo hartverscheurend zijn, droeg eerst ook al niet bij aan de wil om door te zetten. Toch heeft het verhaal me op een gegeven moment gegrepen en moest het worden uitgelezen.

Wat is de Wat is geen boek om op vakantie of vlak voor het slapengaan te lezen. Het is wel een boek dat gelezen moet worden, om te begrijpen waarom mensen zo massaal op drift raken en om te begrijpen hoezeer die mensen vervolgens afhankelijk worden van anderen, willen zij kunnen overleven, of, beter nog, een nieuw bestaan opbouwen.

Dave Eggers

flickr

Frank Westerman | Dier, bovendier

Frank Westerman – Dier, bovendier. Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2010, 285 pagina’s.

De tragedies van de twintigste eeuw verteld aan de hand van een paard – de lipizzaner

In Dier, bovendier is een hoofdrol weggelegd voor een lipizzanerhengst die ooit optrad in een film met Monique van der Ven. Achter de schermen trainde Frank Westerman dit gracieuze witte dier om te steigeren zodra de actrice hem bij de halster wilde grijpen.
'Als je een lipizzaner aanraakt,' kreeg hij te horen, 'raak je geschiedenis aan.'
Nu, als schrijver-verteller, duikt hij in de historie van dit uitzonderlijke dier. Langs de zuivere bloedlijnen uit het stamboek reconstrueert hij het verhaal van vier generaties paarden van het Weense hof. Zij doorstaan achtereenvolgens de ondergang van het Habsburgse Rijk, de beide wereldoorlogen en de waanzinnige verdelingsproeven onder Hitler, Stalin en Ceauşescu.
Wat begint als een sprookje, mondt uit in een kroniek over raszuiverheid. De lezer wordt dwars door Europa meegevoerd, van keizerlijke maneges en stoeterijen naar de genlaboratoria van nu. Als dierfokkers zo goed genetisch kunnen sleutelen, waarom lopen pogingen tot verbetering van het mensen ras dan telkens fout?
Dier, bovendier is een moderne fabel waarin het reinbloedige paard de mensen onontkoombaar op zijn eigen tekort wijst.

Frank Westerman is schrijver van onder meer De graanrepubliek, El Negro en ik en Ararat . Hij studeerde Tropische Cultuurtechniek in Wageningen en werkte als correspondent voor de Volkskrant vanuit Belgrado (1992-1994) en voor NRC Handelsblad vanuit Moskou (1997-2001).
Zijn literaire werk is veelvuldig bekroond en verschijnt in meer dan tien talen.


Laat ik met een bekentenis beginnen: eigenlijk ben ik bang voor paarden. Gevolg is dat ik helemaal niets met die dieren heb. Als Dier, bovendier niet door Frank Westerman zou zijn geschreven zou ik het niet hebben gekocht, laat staan gelezen. Frank Westerman weet zo ongeveer ieder onderwerp interessant te maken, zelfs als het ver van je af staat, zoals bijvoorbeeld het verbouwen van graan in De graanrepubliek.

Dier, bovendier biedt de leek een aardige mogelijkheid om iets te leren over de geschiedenis van de lipizzaners. Dat ze aan het Weense hof werden gefokt is algemeen bekend, maar wat er bij kwam kijken en hoezeer de woelige geschiedenis van Midden-Europa in de twintigste eeuw hun lot heeft bepaald, zal waarschijnlijk alleen echte kenners bekend zijn.

Of Westerman de geschiedenis van deze paarden geschiedgetrouw weer heeft gegeven kan ik niet nagaan. Wel heeft hij het zeer leesbaar beschreven, verweven met de geschiedenis van Midden-Europa tot aan de recente oorlog op de Balkan en de gevolgen van die oorlog voor de lipizzaner aan toe. Hij schrijft met oog voor detail en liefde voor het onderwerp. Een bijzonder interessant boek.

Frank Westerman

flickr

Peter d'Hamecourt | Petersburg, paradijs in het moeras

Peter d'Hamecourt - Petersburg, paradijs in het moeras: Mythes over een dramatisch wereldwonder. Haarlem, De Rode Kamer, zonder jaar (2), 154 pagina's. 2008 (1, Conserve).

Tsaar Peter de Grote pakte Rusland bij zijn nekvel en sleurde het tegenspartelend Europa binnen. Hij dwong zijn onderdanen letterlijk stenen bij te dragen aan het bouwen van een Europese hoofdstad, Sint Petersburg. Eerst waren er de grachtenpatronen van Amsterdam. Rusland, het tweede Rome, verdiende meer grandeur. Ongeëvenaarde paleizen, kerken en boulevards braken door het kleinschalige Amsterdamse patroon.

Onderhuids bleef het verzet tegen dit Europese gezwel op Russische bodem. De dood en mythes spoken door de stad. Literatuur, poëzie, muziek en theater vullen de straten. Dat de stad nog bestaat is een wereldwonder. Sint Petersburg is al vaak literair ten grave gedragen. Leven in Petersburg is als slapen in een doodskist, wist de Russische dichter Osip Mandelstam al. En ikzelf? Ik ben geen bewoner van Petersburg, zelfs geen bezoeker, maar een eeuwige toerist.


Eerder las ik van d'Hamecourt Moskou is een gekkenhuis. Daar was ik toen niet bijster van onder de indruk. Beviel Petersburg, paradijs in het moeras beter?

Het antwoord op deze vraag is volmondig ja. Dat komt in de eerste plaats doordat dit boek beter geredigeerd is, waardoor er geen bijzonder in het oog springende taal- en tikfouten meer in staan. Toen ik het boek over Moskou las, was ik erg ziek en dat heeft het met plezier lezen ongetwijfeld in de weg gestaan.

Misschien heb ik dit boek ook wel met plezier kunnen lezen doordat ik Sint-Petersburg minder goed ken dan Moskou en doordat ik er al sinds 2004 niet meer ben geweest. Daardoor werd dit boek een feest van herkenning, aangevuld met voor mij nieuwe ontwikkelingen in de stad.

d'Hamecourt belicht in ieder hoofdstuk een ander aspect van de geschiedenis en het heden van de stad. Hij bespreekt de gebruikelijke mythes over en beelden van Petersburg – bijvoorbeeld het beeld dat de stad op de knekels van tienduizenden is gebouwd – maar ook hedendaagse zaken als de waterkering in de Finse Golf die met hulp van Nederlandse ondernemingen is aangelegd en die de stad tegen zeer regelmatige overstromingen moet beschermen. d'Hamecourt beschrijft ook zijn persoonlijke verhouding tot de stad Sint-Petersburg. Net als bij vele anderen is dat een haat-liefdeverhouding.

d'Hamecourt brengt dit alles zeer leesbaar en onderhoudend. Een prima boek om inspiratie op te doen voor een (hernieuwd) bezoek aan Sint-Petersburg.

Peter d'Hamecourt op Wikipedia

flickr

Janet Skeslien Charles | Moonlight in Odessa

Janet Skeslien Charles – Moonlight in Odessa. London, Bloomsbury, 2010, 342 pagina’s. 2009 (1, Verenigd Koninkrijk).

Twenty-something Daria is an intelligent, bilingual secretary who should have her pick of the men in Odessa – except that the only men who are making advances are a dashing mafia gangster and her boss. Fearful that she’ll be fired for refusing to sleep her way to the top, she decides to moonlight at Soviet Unions™, an international marriage broker. But as she bridges the language gap between Odessan beauties and lonely American men she wonders if she will ever escape the trappings of Ukrainian life and find true love.

When she intercepts a message from a mild-mannered teacher, emails fly back and forth across the Atlantic. Daria soon finds herself much closer to the American dream than she had ever imagined, but will the charms of California prove to be irresistible?

Zo op het eerste gezicht is Moonlight in Odessa een perfect boek om te lezen als je op vakantie of onderweg bent, zoals ik deed. Het verhaal is goed te volgen als je je in een rumoerige omgeving bevindt. Het is op zich ook onderhoudend genoeg om je bezig te houden terwijl je eindeloos wacht op een vliegtuig of trein of terwijl je onderweg bent.

De blurb van de achterflap hierboven vat het plot van de roman prima samen. Dat plot bevat talloze gewoon grappige, maar ook tragikomische scenes, voor een groot gedeelte gebaseerd op cultuurverschillen. Wel vind ik het ongeloofwaardig dat de schrijfster het toestaat dat een sterke, zelfbewuste vrouw als Daria toch in een verstikkend huwelijk belandt met een man die haar heeft voorgelogen en die haar in haar vrijheid wil beknotten. Er zijn voldoende aanwijzingen om te zien dat deze man niet is wie hij zegt te zijn, en toch lukt het Daria niet om die ballon door te prikken. 

Wat me daar vooral in die wending van de roman tegenstaat is dat het gebeurt terwijl Daria in het eerste gedeelte van het boek juist heel sceptisch staat tegenover de huwelijken die worden gesloten dankzij de bemiddeling van Soviet Unions™. Tegelijkertijd houdt het iedereen die zich werkt in de industrie van dit soort bemiddelingsbureaus een spiegel voor, dwingt het wel tot nadenken over de vraag of het moreel verantwoord is om je hiermee bezig te houden.

Verder staat het me erg tegen dat er driehonderd pagina's ellende in Oekraïne en de VS ineens maar een pagina of twintig nodig zijn om een onwaarschijnlijk happy end te beschrijven. Daria moest blijkbaar koste wat het kost toch haar eigen American dream beleven. Dat voelt aan als een geforceerd positief einde.

De schrijfster heeft zelf midden jaren '90 in Oekraïne gewoond en gewerkt. Eén van de vriendinnen van Daria is de Amerikaanse Jane, die als een missionaris in Kiev woont en werkt en Daria wegwijs maakt in de Amerikaanse droom, eerst in Oekraïne, later in de VS. Dit personage doet ongewild denken aan de schrijfster zelf. Er is op zich niets mis met het opvoeren van een personage dat zo lijkt op jezelf, maar ik vond de toon waarop het wonder van het westen werd uitgelegd soms wat vervelend.

Ik ben zelf pas twee jaar geleden voor het eerst in Kiev geweest. Hoe het daar midden jaren ’90 was, kan ik me daarom niet goed voorstellen. Wel was ik in die jaren veel in Rusland. Afgaand op hoe moeilijk men het daar toen had, kan ik me levendig voorstellen dat je alles aangrijpt om je lot te verbeteren. Misschien zelfs wel een huwelijk met een man of vrouw die je uit een catalogus hebt uitgezocht. Ik bleef mezelf bij het lezen van Moonlight in Odessa voortdurend af hoe deze roman zou zijn uitgevallen als het door een Oekraïense of Russische schrijver zou zijn geschreven.

Al met al best een aardig boek om te lezen, maar na alle positieve berichten op LibraryThing viel het me toch tegen. Maar, oordeel vooral zelf.

Janet Skeslien Charles (Engels)

flickr

Dawn French | A Tiny Bit Marvellous

Dawn French – A Tiny Bit Marvellous. London, Penguin Books, 2011 (1), 404 pagina's. 2010 (1, Verenigd Koninkrijk).

Everyone hates the perfect family. So you’ll love the Battles.

Meet Mo Battle, about to turn 50 and mum tot wo hormonal teenagers. There’s 17-year-old daughter Dora who blames Mo for, like, EVERYTHING and Peter who believes he’s quite simply as marvellous as his hero Oscar Wilde. Somewhere, keeping quiet, is Dad, who’s just, well… Dad.

However, Mo is having a crisis. She’s about to do something unusually wild and selfish, which will leave the entire family teetering on the edge of a precipice. Will the family fall? Or will they, when it really matters, be there for each other?

De achternaam van het gezin dat de hoofdpersonages van deze roman levert is veelzeggend: Battle. Dat woord karakteriseert vooral de verhouding tussen dochter Dora en moeder Mo. Zoon Peter (die liever Oscar wordt genoemd) is minder strijdlustig binnen het gezin, maar ook zijn puberteit is duidelijk aangebroken: hij strijdt met iedereen, maar vooral met de schoolleiding, voor zijn recht om zichzelf te zijn. Moeder Mo wordt binnenkort vijftig en krijgt last van een soort midlife crisis. De enige die schijnbaar onbekommerd doorgaat met zijn leven zoals hij dat altijd deed, is de naamloze vader van het gezin.

Dawn French is bekend als comédienne, onder andere met Jennifer Saunders in het programma French & Saunders. Dit is haar eerste roman. Met een achtergrond van decennialang humoristische tv maken verbaast het niet dat A Tiny Bit Marvellous je aan het lachen maakt, vaak zelfs hardop.

Toch is de humor niet dat wat ik het meest bewonder in deze roman. Dat is de structuur die French heeft gekozen. De hele roman is in de vorm van dagboekaantekeningen gegoten. Het zijn vooral Mo en Dora die bijdrages leveren. Van Peter zijn er wat minder aantekeningen, en de vader draagt slechts één keer iets bij. Maar, dan blijkt ook direct wat zijn functie is in het gezin en het blijkt dat hij wél een naam heeft.

Door die verschillende dagboekaantekeningen over dezelfde gebeurtenissen krijg je een mooie kijk op hoe iedereen een gebeurtenis op zijn eigen manier ervaart en interpreteert. Knap aan deze constructie vind ik verder het geheel eigen taalgebruik van ieder personage, dat consequent wordt doorgevoerd. Dat maakt dat je de personages in je hoofd hoort praten. Weliswaar allen met French’ stem, maar dat mag de pret niet drukken. Een erg prettig boek om te lezen. Houd je van French’ tv-werk, probeer het dan zeker.

A Tiny Bit Marvellous is in het Nederlands verschenen onder de titel Een klein beetje geweldig.

Dawn French op Wikipedia (Nederlands)

flickr