Saša Stanišić | Hoe de soldaat de grammofoon repareert

Saša Stanišić - Hoe de soldaat de grammofoon repareert. Amsterdam, Anthos, 2007, 297 pagina's. Oorspronkelijke Duitse titel: Wie der Soldat das Grammofon repariert, vertaald door Annemarie Vlaming. 2006 (Duits, 1).

De oorlog in Joegoslavië door de ogen van een jongen. Hoe de soldaat de grammofoon repareert is een uitbundige, kluchtige en tragikomische debuutroman over een buitengewone jeugd onder buitengewone omstandigheden.


Deze roman nam ik mee uit de bibliotheek omdat 'ie opval door de omslag: op de voorkant staat een foto van een accordeonist op een strand, met twee rennende honden op de achtergrond. De tekst op de achterkant deed de rest.

In Hoe de soldaat de grammofoon repareert zie je door de ogen van een jongen van een jaar of twaalf, dertien de oorlog in Joegoslavië steeds de geboortestad van die jongen steeds dichter naderen. Stanišić beschrijft het leven voor de oorlog op een manier die me sterk doet denken aan de boeken van Danilo Kiš: bloemrijk, wijd uitgesponnen verhalen, overgoten met een flinke lepel Balkansaus.

Bijzonder aan Hoe de soldaat de grammofoon repareert is hoe de schrijver de taal gebruikt om de tegenstelling tussen de jonge Aleksandar en de volwassen Aleksandar, alleen in Essen achtergebleven om daar te studeren, te benadrukken. In de verhalen die vanuit het perspectief van de jongen Aleksandar geschreven zijn, wemelt het van zelfbedachte of verkeerd geschreven woorden. De volwassen Aleksandar maakt gebruik van keurig Nederlands (en ik neem aan van keurig Duits in het origineel). Die kunstgreep werkt wat mij betreft erg goed – het is direct duidelijk met wie van de twee je te maken hebt.

Tot het uitbreken van de oorlog is het boek vooral blij-hilarisch. De scene waarin Tito’s portret ineens bij het begin van het schooljaar van de muur moet worden gehaald is bijvoorbeeld fantastisch. Maar dan wordt het oorlog. De beschrijvingen van de oorlogshandelingen in Višegrad, een voetbalwedstrijd tussen Bosnisch-Servische soldaten en Bosnische moslimsoldaten en de vlucht van Aleksandar en zijn familie naar Duitsland zijn vooral tragikomisch, en hartverscheurend ontroerend.

Het indrukwekkendst vond ik nog wel het einde van de roman, waarin Aleksandar voor het eerst in tien jaar terugkeert naar Višegrad om zijn achtergebleven oma op te zoeken, om daar vast te stellen dat alles anders is geworden. Dat is natuurlijk altijd het onherroepelijke gevolg van weggaan, maar als je moet wegvluchten omdat je plotseling een verkeerde achternaam blijkt te hebben, is het besef van die verandering nog extra moeilijk. Stanišić beschrijft dat gevoel prachtig. Lees dit boek!

Saša Stanišić
Saša Stanišić op Wikipedia (Duits)

flickr