Chaim Potok | De familie Slepak

Chaim Potok - De familie Slepak Kroniek van een Russisch dissidentengezin. 's-Gravenhage, Uitgeverij BZZTôH, 1996, 352 pagina's.
Oorspronkelijke Engelse titel: The Gates of November, vertaald door Pieter Cramer. 1996 (Verenigde Staten, 1).

De auteur van wereldberoemde boeken als Uitverkoren, Mijn naam is Asjer Lev en Omzwervingen vertelt het waargebeurde verhaal van een dissident gezin in de voormalige Sovjet-Unie.

Tijdens de eeuwwisseling neemt de dertienjarige Solomon Slepak het besluit om zijn geboorteplaats in Wit-Rusland te ontvluchten. Dat heeft een aantal ingrijpende gevolgen voor zijn leven en maakt hem uiteindelijk tot een toegewijd Bolsjewiek. Solomon Slepak wordt ten slotte een legendarische voorvechter van de Oktoberrevolutie in 1917.

In de jaren daarna is Solomon Slepak getuige van de groeiende macht van Stalin. Hoewel het bekend is dat Solomon een joodse oorsprong heeft, blijft hij op mysterieuze wijze gespaard voor de moorddadige zuiveringen in de jaren dertig en veertig. Ondertussen ziet hij met grote trots zijn enige zoon, Volodya, opklimmen naar een belangrijke positie in een elite-laboratorium waar gewerkt wordt aan het luchtafweersysteem van de Sovjet-Unie.

Solomons wereld stort echter ineen als Volodya en diens vrouw plotseling kiezen voor een dissidente politieke opvatting - een keuze waardoor ze zelfs hun eigen leven dreigen te ruïneren.

In De familie Slepak onderzoekt Chaim Potok hoe de omstandigheden loyale burgers kunnen dwingen zich te verzetten tegen hun eigen politieke systeem. Zijn relaas werpt een scherp licht op de wijze waarop de voormalige Sovjet-Unie veranderde van een land vol hoop in een horror-scenario. Potok vertelt over het dagelijkse leven in Moskou rond de tweede wereldoorlog en in het post-Stalinistische tijdperk. Hij laat zien hoe wrang de oorlog was die de Sovjetregering voerde tegen andersdenkenden. Maar vooral stelt De familie Slepak de vraag welke les er uit de mensonterende Sovjetgeschiedenis getrokken kan worden, willen we de normen en waarden van een geciviliseerde Westerse samenleving in stand houden.


Tot nu toe kende ik Potok alleen als schrijver van fictie. Vriendin T., fervent lezer van Potok, raadde mij – vanwege mijn interesse in Rusland – dit non-fictie werk aan. Om er zeker van te zijn dat ik het zou lezen, gaf ze mij haar oude exemplaar, toen ze zelf een mooiere uitgave op de kop had getikt. Bedankt T.!

De familie Slepak beschrijft het lot van de Joodse familie Slepak in de Sovjet-Unie. Solomon Slepak, de vader van het gezin, is een overtuigd communist, die vanuit de Verenigde Staten terugkeert naar Rusland als de revolutie daar heeft plaatsgevonden in 1917, om vervolgens actief deel te nemen aan de Burgeroorlog na de revolutie, aan de zijde van het Rode Leger. Na de Burgeroorlog wacht hem een glansrijke carrière op belangrijke posten in de jonge Sovjet-Unie. Wonderbaarlijk genoeg ontsnapt hij de dans tijdens de Grote Zuivering in de dertiger jaren.

Solomons zoon Volodya werkt zich in de Sovjetmaatschappij, ondanks zijn Joodse achtergrond, op tot een belangrijke post in de militaire industrie. Dat neemt niet weg dat hij steeds meer gaat twijfelen aan de idealen die binnen de Sovjet-Unie gepropageerd worden. Dat leidt ertoe dat hij geleidelijk aan steeds meer betrokken raakt bij dissidente groeperingen, totdat Volodya en zijn gezin tegen de zin van Solomon toestemming vragen om te mogen emigreren naar Israël. Dit verzoek wordt afgewezen, zonder dat wordt uitgelegd waarom. Wat volgt is constante aandacht en pesterijen van de kant van de KGB, tot aan verbanning naar het uiterste oosten van Siberië aan toe.

Potok beschrijft hier personen die hij persoonlijk kent. Hij heeft ze al bezocht toen zij nog in de Sovjet-Unie woonden en ook nadat ze dat land eindelijk mochten verlaten. Potok verweeft de herinneringen van de familie Slepak met zijn eigen herinneringen en plaatst die tegen een achtergrond van de geschiedenis van de Joden in het tsaristische Rusland en de Sovjet-Unie.

Het resultaat is een bijzondere mix van persoonlijke geschiedenis en wereldgeschiedenis. Heel interessant en indrukwekkend om te lezen, omdat Potok toch ook zaken bespreekt waarvan ik mij niet bewust was, die me aan het denken zetten over de manier waarop ook nu nog wel over Joden wordt gesproken in Rusland. De familie Slepak is al beklemmend als je nadenkt over het leed dat andersdenkenden in de Sovjet-Unie uit naam van een ideologie is aangedaan, maar als je je dan ook nog realiseert dat sommige vooroordelen nog steeds voortbestaan roept dat de vraag op of er niet zo maar weer mis kan gaan.

Toch heb ik ook wel wat aanmerkingen op dit boek. De geschiedenis van de familie wordt tamelijk chronologisch verteld, maar Potok springt wel eens heen en weer door de tijd. Doordat ook de achtergrondinformatie daarbij weer opnieuw gegeven wordt, waren er toch wel een paar momenten dat ik me afvroeg of die informatie nu nog eens gegevens moest worden.

Ook staan er in deze uitgave een aantal fouten in Russische termen die gebruikt worden. Zo landen Potok en zijn vrouw op bladzijde 19 op 'de luchthaven Sjeremstjevo'. Daarmee wordt het vliegveld Sjeremetjevo (Sheremetevo) bedoeld.

Op bladzijde 182 worden twee vormen van ondergronds uitgeven van verboden literatuur en non-fictie gegeven: werken die de Sovjet-Unie uit worden gesmokkeld en in het buitenland worden gepubliceerd en binnenlandse 'doe-het-zelf-uitgaven' (door middel van carbonpapier overgetypte literaire werken). De eerste vorm heet tamizdat, de tweede vorm samizdat. In deze vertaling wordt voor beide varianten de term samizdat gebruikt.

Of deze fouten ook in het origineel voorkomen, kan ik niet controleren. Ik vind het jammer, deze voor mij nogal in het oog springende vergissingen. Dat neemt niet weg dat het boek toch zeker interessant is voor mensen die wat meer dan gemiddeld geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van Rusland.

Chaim Potok | De hand van de Golem

Chaim Potok op Wikipedia (Engels)

flickr