Franka Hummels | De generatorgeneratie

Franka Hummels - De generatorgeneratie: Leven na Tsjernobyl. Amsterdam/Antwerpen, Contact, 2011, 271 pagina's.

In de Oekraïense grensplaats Tsjernobyl ontploft op 26 april 1986 een kernreactor. Wereldwijde paniek is het gevolg. In Wit-Rusland, waar 70 procent van de nucleaire regen valt, weten de mensen van niets. Sommigen geloven zelfs dat de straling afneemt als ze veel wodka drinken. Niemand kent de feiten, want de regenring houdt nog steeds veel informatie achter. Mismaakte kinderen, extreem veel gevallen van schildklierkanker en vruchtbaarheidsproblemen doen het ergste vrezen.

De kinderen van toen zijn volwassen geworden en Franka Hummels sprak met deze Wit-Russische 'generatorgeneratie'. Welke invloed heeft de ramp op hun gezondheid en mentaliteit? Hoe is het om op te groeien in een dictatuur waarin de waarheid geen rol speelt? Aan de hand van de levensverhalen van drie hoofdpersonen belicht Hummels de menselijke kant van deze ramp.

Franka Hummels (1978) is freelance journalist. Na een studie geschiedenis en een postdoctorale opleiding journalistiek vertrok ze naar Londen, waar ze correspondent was voor het Algemeen Dagblad. Ze werkt nu voor verschillende tijdschriften en voor Radio 1. Hummels komt al tien jaar met grote regelmaat in Wit-Rusland, waar ze onder andere een documentaire maakte over jongerenbewegingen en oppositie.


In 2009 bezocht ik in Kiev het Tsjernobylmuseum. Een indrukwekkende ervaring. Het begint al voordat je de eigenlijke tentoonstellingsruimte betreedt. Je moet eerst een trap op lopen. Boven die trap hangen plaatsnaamborden. Alle borden dragen de naam van dorpen en stadjes die na de Tsjernobylramp onbewoonbaar zijn verklaard. En dat is nog maar het begin.

De tentoonstelling toont met foto's, kleding en attributen hoe een gedeelte van Oekraïne tot onbewoonbaar gebied verklaard moest worden en wat dat voor gevolgen had voor de mensen die er woonden, maar ook voor de mensen die in de kerncentrale werkten en voor de mensen die na de ramp in de centrale en in de zone rond de centrale te werk werden gesteld om de gevolgen van de ramp te bestrijden, de likvidatory.

Des te groter was het contrast, een paar dagen later, toen een nieuwe versie van een computerspel, S.T.A.L.K.E.R.: Зов Припяти (S.T.A.L.K.E.R.: Call of Pripyat) werd geïntroduceerd op het plein voor ons hotel. Het spel is gesitueerd in de zone rondom de kerncentrales in Tsjernobyl. In die zone kom je allerlei gemuteerde wezens tegen, waartegen je moet strijden. Er werd een heus festival ter ere van de introductie van het spel georganiseerd, waarop veel in de juiste kleding uitgedoste jongeren afkwamen. Het was raar om te zien hoe een ramp als die in Tsjernobyl commercieel geëxploiteerd wordt.

Tot zover mijn Oekraïense indrukken van Tsjernobyl, vanuit Kiev in 2009. Hummels wijdt in haar boek De generatorgeneratie één hoofdstuk aan hoe men in Oekraïne op dit moment omgaat met de de ramp in Tsjernobyl, als contrast met de manier waarop dat in Wit-Rusland gebeurt. Zij interviewt bijvoorbeeld de directrice van het Tsjernobylmuseum in Kiev. Vandaar mijn lange introductie via mijn eigen herinneringen en foto's.

Hummels komt zeer regelmatig in Wit-Rusland. Tijdens die bezoeken heeft Hummels een groot aantal mensen geïnterviewd, omdat ze nieuwsgierig is naar de mensen die achter de statistieken schuilgaan. Hoe is de evacuatie verlopen, wat herinneren zij zich van die mooie lentedagen in 1986, direct na de ramp, hoe gaat het met hun gezondheid, kunnen zij zonder problemen kinderen krijgen? Wat is de invloed van de officiële opvattingen van de staat op de manier waarop de Wit-Russen denken over de ramp? En wat drijft mensen die een andere opvatting zijn toegedaan om tegen de officiële opvattingen in te gaan, ook als dat betekent dat zij hun werk verliezen of gearresteerd zullen worden?

Het resultaat is een bijzonder interessant, heel leesbaar geschreven boek. De generatorgeneratie biedt inzicht in hoe een dictatuur functioneert, hoe de staat ook het denken over de Tsjernobylramp wil controleren, hoe wetenschappelijke gegevens worden gemanipuleerd, hoe hulpgoederen niet meer rechtstreeks kunnen worden afgeleverd bij de mensen die ze nodig hebben, maar moeten worden afgeleverd bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, zodat vervolgens de indruk kan worden gewekt dat de hulpgoederen van de staat komen, hoe de kinderen die in het buitenland op krachten kunnen komen worden ingezet bij diplomatieke spelletjes.

Bijzonder is dat Hummels beschrijft hoe het denken van haar tolk, Paulina, over de ramp gaandeweg wijzigt. Eerst deelt Paulina haar mee dat zij zich niet kan voorstellen waarom een buitenlandse journalist over een ramp die al zo lang geleden heeft plaatsgevonden wil schrijven. Uiteindelijk ziet zij zelf in dat de ramp weliswaar meer dan 25 jaar geleden is, maar dat de gevolgen nog dagelijks voelbaar zijn voor velen in haar land. En dat zijzelf ook door de ramp geraakt is.

De generatorgeneratie is verplichte kost voor iedereen die zich interesseert voor Wit-Rusland en voor de gevolgen van de Tsjernobylramp. Des te wranger was het dat ik het boek las in het weekend waarin de tsunami en de daaropvolgende kernramp in Fukushima van 11 maart 2011 werd herdacht.

Franka Hummels