Arthur Japin | Vaslav

Arthur Japin - Vaslav. Amsterdam/Antwerpen, De Arbeiderspers, 2010, 374 pagina’s.

Op het hoogtepunt van zijn roem staakt de legendarische balletdanser Vaslav Nijinski zijn optreden, richt zich tot zijn publiek en zegt: 'Nu is het kleine paardje moe.'
De rest van zijn leven, nog 31 jaren, brengt hij door zonder te dansen en zonder te spreken.
Hoe komt iemand tot zo’n beslissing en wat betekent dit voor de mensen om hem heen, zijn voormalige geliefde, zijn vrouw en dochtertje, en hun bedienden.


Tot nu toe had ik op het boekenweekgeschenk van 2006 na nog nooit iets van Arthur Japin gelezen. Waarom dit zo is, kan ik niet goed uitleggen, maar de foto van de auteur op zijn boeken zorgde er steeds weer voor dat ik het boek niet meenam uit de bibliotheek, laat staan kocht. Dat veranderde toen Vaslav verscheen, over de Russische balletdanser Vaslav Nijinsky. Toen mijn moeder het boek eerder dit jaar voor haar verjaardag kreeg, moest het er dan eindelijk maar eens van komen: Suzanne leest een boek van Japin.

Vaslav beschrijft vooral één dag, 19 januari 1919. Dit is de dag waarop de wereldberoemde Russische balletdanser Vaslav Nijinsky voor het laatst in het openbaar danst. Vanuit drie perspectieven (dat van een bediende, Sergei Diaghilev en Nijinski’s vrouw Romola) wordt deze dag beschreven. De feiten van die dag worden afgewisseld met passages waarin de drie genoemde personen uitleggen hoe het zo is gekomen en wat er na die bijzonder dag met Nijinsky is gebeurd.

Vaslav is een geromantiseerd verhaal, een door Japin bedachte interpretatie van de gebeurtenissen voor, op en na 19 januari 1919. Japin heeft zich daarbij op een flink aantal boeken gebaseerd, waaronder de dagboeken van Nijinsky en een biografie van Nijinski’s vrouw. Omdat ik niet veel weet van Nijinsky, kan ik niet goed beoordelen hoeveel Japin precies heeft 'verzonnen'. Dat geeft ook niet, want het verhaal dat Japin beschrijft, boeit van de eerste tot de laatste bladzijde.

Ik houd er wel van als één verhaal vanuit verschillende perspectieven wordt beschreven. Japin heeft hiervoor in deze roman dan ook drie interessante figuren gekozen. De eenvoudige bediende Peter wordt geleidelijk aan een vertrouweling van Nijinsky, maar hij blijft uiteindelijk toch altijd een buitenstaander. Diaghilev, aan de kant gezet door Nijinsky toen hij trouwde, heeft niet alleen zijn minnaar verloren, maar lijdt ook financieel onder de breuk. Hij is zijn sterdanser kwijt. Nijinsky's vrouw Romola tot slot heeft zich in allerlei bochten gewrongen om met de beroemde danser te kunnen trouwen en moet er vervolgens alles aan doen om haar geluk met hem te verdedigen.

De dans speelt natuurlijk een grote rol in deze roman. Toch gaat deze roman voor mij vooral over de liefde, waarvan Japin drie varianten presenteert. Bediende Peter en zijn verloofde lijken al als kinderen voor elkaar voorbestemd te zijn. Tussen Diaghilev en Nijinsky ontstaat een relatie die voor beide mannen niet van zakelijke belangen is ontdaan. Nijinsky's vrouw beschrijft hoe zij van echtgenote meer een soort beschermengel wordt, als Nijinsky zich steeds meer afzondert van de wereld en uiteindelijk aan schizofrenie blijkt te lijden.

Japin verwijst ook heel subtiel naar wat in Rusland Толстовство (Tolstovstvo) wordt. Daarmee worden de ideeën bedoeld waarmee Tolstoj zich in de laatste jaren van zijn leven bezighield. Alleen al de veelvuldige verwijzingen naar het niet langer willen eten van vlees. Bijzonder om te lezen wat de invloed van Tolstoj's ideeën op zo'n wankele geest als Nijinsky heeft gehad.

Vaslav is een meeslepend boek, dat in prachtig Nederlands is geschreven. De beschrijving van al het werk dat je als danser in je werk moet stoppen, het oefenen, de pijnlijke spieren - je ziet het voor je. Vaslav liet mij niet meer los, tot het boek uit was. Het heeft een diepe indruk op mij gemaakt. Je kunt je niet veel meer wensen als je ziek op de bank ligt!

Tot slot: heb je genoten van de tentoonstelling In dienst van Diaghilev, dan is Vaslav zeker een boek dat je moet lezen. Al was het maar omdat er een prachtige afbeelding van Nijinsky gemaakt door Léon Bakst op de voorkant prijkt.

Arthur Japin

flickr