Jaap Scholten | Kameraad Baron

Jaap Scholten - Kameraad Baron Een reis door de verdwijnende wereld van de Transsylvaanse aristocratie.
Amsterdam/Antwerpen, Contact, 2010, 422 pagina's.

Jaap Scholten bereisde grote delen van Hongarije en Roemenië en ontmoette daar de nazaten van de eens zo aanzienlijke Transsylvaanse aristocratie. Met hen bezocht hij de kelders en de zolders waar ze tijdens het communisme noodgedwongen woonden en de dwangarbeiderskampen waar ze stenen vergruisden.

Scholten sprak met hen over het rijke verleden en over de verschrikkingen van het communisme. Met de jongste generatie aristocraten zocht hij truffels in de wouden van Transsylvanië en sprak hij over de gerestitueerde bezittingen en de toekomst: hoe weer iets op te bouwen in een land dat zich in een moreel vacuüm bevindt?


Kameraad Baron is een kloek boek met foto’s, een lange literatuurlijst, een persoonsregister en meerdere landkaarten, dat voortkomt uit Scholtens persoonlijke interesse in de aristocratie in Transsylvanië. Scholten is geïnteresseerd in deze aristocratie, omdat zijn vrouw van haar vaders kant Hongaars is. Deze schoonvader stamt ook nog eens uit een oude adellijke Transsylvaanse familie. Deze particuliere interesse, zoals Scholten het noemt, en het besef dat de verhalen van de nog levende aristocraten snel vastgelegd moesten worden, hebben Scholten ertoe aangezet een studie culturele antropologie aan de Central European University in Boedapest te volgen.

Kameraad Baron is een verder uitgewerkte versie van de afstudeerscriptie die Scholten voor deze studie schreef. Het resultaat is een heel leesbaar werk met een juiste mix van persoonlijke verhalen van de nog levende oude aristocraten en de achtergrondinformatie die nodig is om die verhalen te begrijpen. De geïnterviewden vertellen over het leven voor de komst van de communisten, de lijdensweg onder de communisten en de manier waarop deze ouderen zelf of hun kinderen of kleinkinderen proberen de draad na een onderbreking van veertig jaar weer op te pakken.

Het is goed dat Scholten deze verhalen heeft genoteerd, zowel de herinneringen aan de goede oude tijd als de herinneringen aan de vernederingen en het fysieke en mentale leed dat deze mensen uit naam van het bouwen van een nieuwe wereld is aangedaan. Lees je dit boek na de serie Oostwaarts! te hebben gekeken, dan maakt het allemaal nog meer indruk omdat je een aantal mensen uit deze serie hier op papier terugvindt. Des te meer als je je realiseert dat de meerderheid veertig jaar lang ondanks de vernederingen en ander leed de rug recht heeft gehouden. Noblesse oblige…

Omdat ik niet heel veel weet over de geschiedenis van Hongarije en Roemenië na de Tweede Wereldoorlog, kan ik niet nagaan of er feitelijke onjuistheden in dit boek staan. Wel viel me op pagina 231 op dat Scholten hier zegt dat de NKVH de voorloper van de Russische KGB is. Dat moet natuurlijk de NKVD zijn. Die typefout kan vast in een volgende druk worden aangepast.

Hoe diep de angst nog altijd zit, blijkt uit het feit dat Scholten onlangs heeft besloten dat er geen Hongaarse en Roemeense vertalingen van het boek mogen verschijnen (zie hier). Tegelijkertijd spreekt er hoop uit dit boek, omdat Scholten de jongere generaties aan het woord laat, die ondanks alle tegenwerking en gebrek aan financiën proberen de landgoederen die vaak tot ruïnes zijn teruggebracht nieuw leven in te blazen.

Gelukkig kunnen wij Kameraad Baron zonder belemmeringen in het Nederlands lezen. Dat moet je zeker doen als je enigszins geïnteresseerd in de moderne Midden- en Oost-Europese geschiedenis en de gevolgen van die geschiedenis op het dagelijks leven van de mensen die hem moesten ondergaan én de gevolgen die die harde jaren nu nog op de mensen in de landen hebben.

Kameraad Baron doet mij in ieder geval heel anders denken over mijn bezoek aan Grebnovo, een vervallen landgoed in de buurt van Moskou, vorig jaar mei. Ineens is de vraag wat er met de eigenaren van dat landgoed gebeurd is, en hoe het tot de ruïne is geworden die het nu is, nog dringender geworden.

Jaap Scholten op Wikipedia

Jaap Scholten | Heer & Meester
Jaap Scholten | De wet van Spengler

flickr