Nelleke Noordervliet | Vrij man

Nelleke Noordervliet – Vrij man. Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Augustus, mei 2012 (2), 464 pagina's. Mei 2012 (1).

Van bol.com, vanwege het ontbreken van tekst op de achterflap:
Plaats van handeling:
De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en de Nieuwe Wereld. Hoofdpersoon: arts en jurist Menno Molenaar, die na de vroege dood van zijn vader het genadebrood van zijn Rotterdamse koopmansfamilie eet, en eenzaam en koppig zijn weg zoekt. De jonge Menno Molenaar komt aan de Leidse Alma Mater in contact met twee werelden: die van de perverse Engelse lakenreder Dixon en die van de jonge radicale denkers rond Spinoza. Met een van hen, Adriaan Koerbagh, sluit hij vriendschap. Molenaar rondt zowel een studie rechten als medicijnen af. Ondanks zijn voorkeur voor de geneeskunst wordt hij door Dixon naar Den Haag gemanoeuvreerd om daar in dienst van raadspensionaris Johan de Witt informatie te verzamelen die de Engelsen in hun eeuwige conflict met de Nederlanden goed kunnen gebruiken. De werelden van de radicale, integere denkers en die van de rijke Engelsman en diens naar liefde hunkerende vrouw raken op voor Menno Molenaar onverdraaglijke wijze met elkaar verknoopt. Als de druk die Dixon geestelijk en lichamelijk op hem uitoefent te groot wordt, kiest hij voor een rigoureuze daad van extreem geweld, waarna hij scheep gaat naar de Nieuwe Wereld.

In New York probeert Menno Molenaar in het reine te komen met het turbulente verleden. Hij streeft de vestiging van een ideale gemeenschap na volgens de regels van zijn radicale vrienden. Maar idealen laten zich niet zomaar realiseren en de last van het onbuigzame lot bepaalt uiteindelijk het teken waarin zijn leven definitief komt te staan.

Dat is het verhaal van Menno Molenaar.
Maar er is meer…

Nelleke Noordervliet is onderdeel van het verhaal, zij wandelt met Menno Molenaar door het decor van zijn verleden. Zij schrijft zijn geschiedenis, die een vertekening is van de echte geschiedenis. Kan zij immers het verleden echt kennen, echt begrijpen? Ziet ze niet wat ze kent: de problemen van haar eigen tijd teruggeplaatst in het verleden? Om haar blikveld te verruimen vervlecht Nelleke Noordervliet haar verhaal van Menno Molenaar met persoonlijke getuigenissen van mensen die Menno’s leven delen – historische personages als Lieuwe van Aitzema en Johan de Witt, en fictieve personages want Vrij man is en blijft een roman.


In Vrij man beschrijft Noordervliet het leven van de fictieve persoon Menno Molenaar, een Rotterdammer van niet al te gefortuneerde komaf die in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën leeft, de kans krijgt twee studies af te ronden en carrière te maken in Den Haag, bij De Witt. De inhoud van de roman wordt vrijwel volledig samengevat in de tekst die hierboven staat, daar zal ik hier verder niet over uitweiden.

Laat ik beginnen met wat me niet beviel in deze roman. Noordervliet heeft ervoor gekozen zelf aanwezig te zijn in deze roman. Ze beschrijft verschillende 'ontmoetingen' met Menno Molenaar in het heden waarin wij leven. Het doel daarvan is om de moderne lezer Menno Molenaars worsteling met de vragen van zijn tijd beter te laten begrijpen. Ook is het idee dat de mens Menno Molenaar daarmee voor ons beter te begrijpen zou zijn. De bedoelingen zijn goed, maar deze constructie heeft mij vooral geirriteerd. Ze onderbreken het verhaal, en kwamen op mij als niet erg geloofwaardig over. Zo zeer dat ik na eerste tien, vijftien bladzijden overwogen heb niet verder te lezen.

Deze 'onderonsjes' beslaan gelukkig niet het overgrote gedeelte van de roman. In die gedeeltes van de roman waarin Noordervliet de gebeurtenissen simpelweg beschrijft vanuit het perspectief van Menno Molenaar en zijn tijdgenoten is deze roman op zijn sterkst. Beschrijvingen waarin Noordervliet bijvoorbeeld beschrijft hoe een stad in die tijd ruikt of hoe men denkt naar het functioneren van het menselijk lichaam met de stand van de wetenschap van toen zijn echt goed.

Noordervliet beschrijft daarnaast de historische gegevens van die tijd – de jaren 1670 – op een interessante, en begrijpelijke manier. Daarbij gaat het niet alleen om de oorlogen met Engeland, maar ook het ontluiken van stromingen die niet zonder meer in God geloven, die meer vertrouwen stellen in de wetenschap en die vrij willen kunnen spreken en schrijven, ook als hun mening afwijkt van de algemeen geldende mening. Een bijzonder interessante periode waarin wordt geworsteld met vragen die ook nu nog relevant zijn.

Het perspectief wisselt regelmatig van dat van Molenaar naar andere personages, zodat gebeurtenissen ook vanuit het standpunt van die andere personages – historische en fictieve – worden belicht. Ik vind die literaire techniek een waardevolle aanvulling op het verhaal.

Al met al een roman die aardig was om te lezen, die een stuk beter zou zijn geweest als de 'onderonsjes' met de schrijfster zelf in het heden waarin wij zelf leven achterwege zouden zijn gelaten.

Nelleke Noordervliet

flickr