Orlando Figes | The Whisperers

Orlando Figes - The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. Londen, Penguin, 2008 (2), 740 pagina's. 2007 (1).

This is the story of the lives of ordinary people in Stalin's Russia: a world where everyone was afraid to talk and a society spoke in whispers, whether to protect friend and family - or to betray them. Where a junior worker might inform on their superior to get their job; a husband to get rid of a lover; a neighbour out of petty jealousy. Where living a double life became the norm and yet, somehow, a few defied the state.

Orlando Figes' phenomenal book gives a voice to these silent survivors for the first time.


Koninginnedag heb ik dit jaar niet feestend in de stad doorgebracht. 's Middags las ik Markaris’ Het kamermeisje en 's avonds begon ik aan dit boek, The Whisperers. Het contrast had niet groter kunnen zijn: eerst een lichte, vlot lezende detective om daarna over te stappen op zo’n kloek historisch werk.

Ik had dan ook verwacht dat ik weken of zelfs maanden bezig zou zijn met dit boek, ondertussen ook nog andere boeken lezend. Dat het anders is gelopen, is geheel en al de verdienste van dit indrukwekkende boek. The Whisperers vertelt aan de hand van citaten uit interviews en dagboeken de invloed van de sovjetdictatuur op het persoonlijk leven van haar burgers. Het boek bespreekt begint tijdens de revolutie, maar concentreert zich vooral op de periode van 1928 tot 1953. In het laatste hoofdstuk wordt ook belicht hoe de ervaringen opgedaan onder Stalin nog steeds doorwerken in het dagelijks leven.

Om te beginnen is er de enorme berg werk verricht door Figes' medewerkers. Zij hebben een groot aantal mensen geïnterviewd om dat wat zij zich nu nog herinneren vast te leggen. Voor zover beschikbaar wordt ook geciteerd uit dagboeken en andere geschriften. Dat valt niet altijd mee, omdat een dagboek tegen de dagboekschrijver en zijn omgeving gebruikt kon worden bij een arrestatie. Dat er toch nog zoveel boven water is gekomen, verdient een pluim.

Een ander interessant punt is dat een aantal personen regelmatig terugkomt in de beschrijving naar mate de geschiedenis verstrijkt. Het betreft soms bekende personen. Zo wordt het lot van Jelena Bonners familie behandeld, en vooral ook het leven van de Sovjetschrijver Konstantin Simonov.

Niet minder interessant zijn de levens van de 'gewone Russen' die Figes beschrijft. Als je zelf geboren en getogen bent in Nederland is het moeilijk om je voor te stellen hoe groot de invloed van de staat op het persoonlijk leven ingreep in de Sovjet-Unie. Figes vertelt niet in zijn eigen woorden na, maar laat de mensen zelf aan het woord. Dat maakt het leed dat zij vertellen des te schrijnender.

Wil je proberen je een voorstelling van te maken van hoe het dagelijkse leven onder Stalin was en hoe die voor velen traumatische jaren doorwerken in het dagelijkse leven van de Russen van nu, dan is The Whisperers een boek dat je absoluut moet lezen. Ik heb er nog wekenlang mee rondgelopen.

Orlando Figes (Engels)

flickr