Софи Оксанен | Очищение

Софи Оксанен - Очищение. Санкт-Петербург/Москва, Лимбус Пресс, 2010, 384 страницы.
Оригинальное финское название: Puhdistus, перевод Т. Джафаровой-Вииталой.

(Sofi Oksanen - Ochishchenie. Sankt-Peterburg/Moskva, Limbus Press, 2010, 384 bladzijden.
Originele Finse titel: Puhdistus, vertaald door T. Dzhafarova-Viitala.)

Софи Оксанен - едва ли не самая заметная фигура на поле современной финской литературы. Она молода, однако ее перу уже принадлежат три романа, последний из которых - «Очищение» - переведен на двадцать пять языков, а на родине стал бестселлером и получил семь различных литературных премий, среди которых главная финская награда в области литературы - «Финская премия».
Роман «Очищение» посвящен истории Эстонии во второй половине двадцатого века. Через предвзятый взгляд простой эстонской крестьянки показаны все ужасы репрессивной системы.
Русскому читателю предоставляется уникальная возможность ознакомиться с этим характерным человеческим документом.


Deze roman, in het Nederlands verschenen onder de titel Zuivering, beschrijft personages tegen de achtergrond van de geschiedenis van Estland vlak voor, tijdens en direct na de Tweede Wereldoorlog én de jaren direct voor en na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Een uitgesproken Oost-Europees thema, gekozen door een Finse schrijfster. Zij schrijft over dit onderwerp, omdat haar moeder van oorsprong uit Estland komt.

Kort samengevat gaat het verhaal over een oude Estste boerin (Aliide), die in 1992 op een weggetje bij haar boerderij een uitgeput meisje (Zara) vindt, dat zij ondanks haar hardnekkige wantrouwen in huis neemt om haar op krachten te laten komen. Wat Aliide niet weet, is dat Zara niet zo maar bij haar boerderij opduikt: zij is de kleindochter van Aliides zus Ingel, met wie zij sinds 1949 geen contact meer heeft. In dat jaar is de zus met haar dochtertje gedeporteerd naar Vladivostok.

Oksanen hanteert drie verhaallijnen. De eerste verhaallijn beslaat het grootste gedeelte van de roman. Het betreft de geschiedenis van Aliide en haar zus Ingel ruwweg van 1935 tot 1952. Ingel trouwt met Hans, een Estse boer. De meisjes werden tegelijkertijd verliefd op hem, maar Hans heeft alleen oog voor Ingel, die in alles altijd beter is dan Aliide.

Oksanen beschrijft de allesoverheersende jaloezie van Aliide, en concentreert zich in deze verhaallijn vooral op de gevolgen van de inval van de sovjets aan het einde van de Tweede Wereldoorlog op het leven van de drie. Hans heeft met de nazi's meegevochten en besluit zich aan te sluiten bij de de Woudbroeders, waardoor hij door de sovjets wordt gezocht als landverrader en crimineel. De zussen, die Hans verbergen in hun boerderij, worden onderworpen aan verschillende verhoren, vernederingen en martelingen om hen zo te dwingen te vertellen waar Hans is. Aliide ziet na vier jaar geen andere uitweg dan te trouwen met een Estse communist, om ervoor te zorgen dat de verhoren stoppen.

De tweede verhaallijn beschrijft het lot van Zara, die in Vladivostok opgroeit bij haar grootmoeder, die steeds uit het raam naar de sterrenhemel staart, en haar moeder, die hardnekkig zwijgend door het leven gaat. Zij hoort in 1991 van een vriendin over de mogelijkheid om in Duitsland snel veel geld te verdienen. Dat lijkt haar wel wat, want zij heeft geld nodig om medicijnen te kunnen studeren. Die droom komt niet uit: ze komt in Berlijn in de prostitutie terecht bij twee meedogenloze Russen.

De derde verhaallijn behandelt de verhouding tussen de oude Aliide en de jonge Zara – Zara durft weliswaar niet zelf te vertellen dat zij de kleindochter van Aliides zus Ingel is, maar weet toch haar vertrouwen te winnen, ondanks al de vormen van verraad, angst en vernedering waarmee Aliide haar hele leven is geconfronteerd.

Zuivering is een bijzonder indrukwekkend boek. Het laat zien tot welke vormen van kwaad de mens in staat is, om het eigen vege lijf te reden, of uit puur winstbejag. Dat de gevolgen van dat kwaad het leven van de mensen die het moeten ondergaan blijft bepalen, en dat het kwaad in veertig jaar weliswaar een andere vorm en naam heeft aangenomen maar hetzelfde effect heeft, wordt pijnlijk duidelijk.

In een van de besprekingen van dit boek las ik, dat Oksanen te theatraal zou schrijven – bijvoorbeeld in de manier waarop zij beschrijft hoe zowel Zara als Aliide het geweld dat hen wordt aangedaan proberen te doorstaan. Beide vrouwen proberen het lichaam dat dat geweld en die vernedering ondergaat los te zien van henzelf. Zara houdt zichzelf voor dat het niet Zara, maar Natasja overkomt. Aliida stelt zich voor dat zij loskomt van haar eigen lichaam en bijvoorbeeld een spijker is in de kamer waar zij ondervraagd wordt. Ik ben het niet eens met de schrijver van het stukje op internet. Ik zie dit juist als een geoorloofde literaire kunstgreep om te laten zien wat het geweld met de vrouwen doet.

Zuivering is zeker geen lichtvoetig boek, maar het is wel een boek dat het verdient om ook hier in Nederland een breed publiek te bereiken. Je leert iets over de geschiedenis van een klein land, dat sinds kort bij de EU hoort en op 1 januari ook tot de Eurozone zal gaan behoren. De opbouw van de roman zorgt ervoor dat je tot de laatste bladzijden op het puntje van je stoel blijft zitten. Ik heb echt moeite gehad om het boek weg te leggen. Lees dit boek, als je tegen een stootje kunt!

Sofi Oksanen (Engels)
Sofi Oksanen op Wikipedia

flickr